အမ်ားဆံုး ၾကံဳေတြ႕ရတဲ့ လူသတ္သမား အဆုတ္ကင္ဆာ

ဒီေန႔ ေဆြးေႏြးမည့္ ေခါင္းစဥ္က ဘာပါလဲ ကမၻာမွာေရာ ျမန္မာ ႏိုင္ငံမွာ ပါ အမ်ားဆံုး ႀကံဳေတြ႕ရတဲ့ လူသတ္ သမား အဆုတ္ ကင္ဆာ ေရာဂါ အေၾကာင္း ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

အဆုတ္ကင္ဆာ ေရာဂါဆုိတာ ဘာပါလဲ

အဆုတ္ကင္ဆာ အေၾကာင္းကို မေဆြးေႏြးမီ အဆုတ္ရဲ႕ခႏၶာေဗဒ တည္ေဆာက္ပံုႏွင့္ ဇီဝကမၼေဗဒ လုပ္ငန္းေတြကို အနည္းဆံုး အတိုခ်ံဳး ေဆြးေႏြးတင္ျပပါမယ္။ အဆုတ္ ကင္ဆာ ျဖစ္လာတဲ့ အခါ ေရာဂါလကၡ ဏာေတြ ဘယ္လိုျဖစ္ေပၚလာတယ္ ဆိုတာ ပိုသ ေဘာေပါက္ နားလည္ေစ ခ်င္လို႔ပါ။

အဆုတ္ရဲ႔ ခႏၶာေဗဒတည္ေဆာက္ ပုံနဲ႔ ဇီဝကမၼ လုပ္ငန္း ေတြကုိ သိပါရေစ

အဆုတ္ဟာ ဘယ္ညာအေနနဲ႔ ႏွလံုးရဲ႕ တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ ရင္ေခါင္း အတြင္းမွာရွိပါတယ္။ ရင္ေခါင္းဆိုတာ ကလည္း လည္ပင္းနဲ႔ ဝမ္းဗိုက္ၾကား ထဲက ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းျဖစ္ၿပီး ေနာက္ဘက္မွာ ေက်ာ႐ိုး၊ ေဘးမွာနံ႐ိုး နဲ႔ ေရွ႕ပိုင္းမွာ ရင္ၫြန္႔႐ိုး (Sternum) ေတြနဲ႔ ကန္႔သတ္သတ္မွတ္ ထားၿပီး ၎တို႔ၾကားနဲ႔ အေပၚေတြ မွာရွိတဲ့ ျြကက္သား၊ အဆီျပင္ အေရျပားေတြနဲ႔ ဖံုးလႊမ္းထားပါတယ္။

ဝမ္းဗိုက္နဲ႔ ရင္ေခါင္းပိုင္းကိုေတာ့ Sternum) ဆိုတဲ့ ၾကြက္သားနဲ႔ အရြတ္ျပားစပ္ေနတဲ့ ၾကြက္သား ျပားႀကီးက ျခားနားထားပါတယ္။ အသက္႐ွဴတဲ့အခါမွာ ဒီျြကက္သား ျပားႀကီးက ေအာက္ဘက္ကို ဆင္း သြားၿပီး နံ႐ိုးေတြက ေဘးကို ကားထြက္ကာ ေရွ႕ပိုင္းက အေပၚကို တက္လာ လို႔ရင္ေခါင္း အတြင္းပိုင္းဟာ က်ယ္လာၿပီး ႐ွဴသြင္းလိုက္တဲ့ ေလ ေတြကို စုပ္ယူကာ အဆုတ္ထဲကို ေလေတြ အသက္႐ွဴျြပန္က တစ္ဆင့္ ဝင္လာပါတယ္။

အဆုတ္ရဲ႕ ေလအိတ္ Alveoli ရဲ႕ အတြင္းအေျမႇးပါးကို ျဖတ္ၿပီး ေသြးထဲဝင္လာတဲ့ ကာဗြန္ ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ဓာတ္နဲ႔ ႐ွဴသြင္း လိုက္တဲ့ေလထဲက ေအာက္ဆီဂ်င္ ဓာတ္ေတြ လဲလွယ္မႈျဖစ္ၾက ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႐ွဴသြင္းတဲ့ေလထဲမွာ ေအာက္ဆီဂ်င္ဓာတ္မ်ားၿပီး ႐ွဴ ထုတ္လိုက္တဲ့ေလမွာေတာ့ ကာဗြန္ ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ေတြပါတယ္။ အသက္မ႐ွဴႏိုင္တဲ့အခါေတြ၊ အဆုတ္ ထဲကို ေသြးမသြား လာႏိုင္တဲ့ အခါေတြ၊ အဆုတ္ေလအိတ္ေတြ ေရာင္ခဲၿပီး အေျမႇးပါးေတြ ပ်က္စီးတဲ့အခါေတြမွာ ဒီလိုဓာတ္ေတြ လဲလွယ္ေရႊ႕ေျပာင္းမႈ မလုပ္ႏိုင္လို႔ လူဟာ အသက္႐ွဴမဝ မရဘဲ ျပာႏွမ္းလာ တတ္ပါတယ္။

ႏွာေခါင္း၊ ပါးစပ္ကေန ႐ွဴ သြင္းလိုက္တဲ့ ေလဟာ အာခံတြင္းကို ျဖတ္ၿပီး အသက္႐ွဴျြပန္ အႀကီး (Trachea) ကေနတစ္ဆင့္ ဘယ္ညာ အသက္႐ွဴျြပန္ အဆင့္ဆင့္ကေန ေနာက္ဆံုးေလအိတ္ Alveoli ေလး ေတြ အထိ ေရာက္သြားပါတယ္။ ညာဘက္အဆုတ္မွာေတာ့ အေပၚပိုင္း အလယ္ပိုင္းနဲ႔ ေအာက္ပိုင္းဆိုၿပီး Lobes ၃ ခုခြဲထားကာ ဘယ္ဘက္ အဆုတ္မွာေတာ့ အထက္ပိုင္းနဲ႔ ေအာက္ပိုင္း ဆိုၿပီး အဓိက ၂ပိုင္းခြဲျခား ထားပါတယ္။ အဆုတ္ကင္ဆာျဖစ္တဲ့ ေနရာေပၚမူတည္ၿပီး ေရာဂါလကၡဏာ ေတြ ကြာျခားတတ္လို႔ ႀကိဳတင္ သိထားေစျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

အဆုတ္ ၂ ခုၾကားက အေျမႇးပါးဖံုးအုပ္ထားတဲ့ (Pericardium) အိတ္ထဲမွာ ႏွလံုးရွိ ေနၿပီး ႏွလံုးေနာက္ဘက္ ရင္ေခါင္း အတြင္းမွာ အစာမ်ိဳျြပန္ Oesophagus နဲ႔ အသက္႐ွဴျြပန္၊ ေသြးေၾကာ မႀကီးမ်ားနဲ႔ အာ႐ံုေၾကာေတြလည္း ရွိေနၾကပါတယ္။ အဆုတ္ကိုေတာ့ အေျမႇးပါးအိတ္ Pleural Cavity က ဖံုးလႊမ္းထားပါတယ္။ ဒီလိုရင္ေခါင္း အတြင္းမွာ အဆုတ္အျပင္ အျခား ခႏၶာအစိတ္အပိုင္း ေတြရွိေနတယ္ဆို တာတင္ျပရတာကေတာ့ ဓာတ္မွန္ ႐ိုက္တဲ့အခါ ရင္ေခါင္းအတြင္းမွာ အႀကိတ္အဖုေတြ ေတြ႕ပါက အျခား ခႏၶာအစိတ္အပိုင္းေတြကလည္း ျဖစ္ ႏိုင္တယ္ ဆိုတာ သိထားေစခ်င္လို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီေတာ့ အဆုတ္ကင္ဆာ ဆုိတာ ဘာလဲလုိ႔ ေမးပါရေစ

အတိုဆံုးရွင္းျပရရင္ေတာ့ အဆုတ္ကစတင္ျဖစ္ေနတဲ့ ကင္ဆာကို အဓိက ဆိုလိုတာျဖစ္ပါတယ္။ ကင္ဆာဆိုတာကေတာ့ ခႏၶာကိုယ္ မွာ ဆဲလ္ေတြဟာ ျဖစ္-တည္-ပ်က္ ဆိုတဲ့ သဘာဝသေဘာတရားအတိုင္း ပံုမွန္အားျဖင့္ ျဖစ္ေပၚလာၿပီး ေခတၲ တည္ကာ ပ်က္စီးသြားၾကပါတယ္။ ဒီလိုပ်က္စီးသြားတဲ့ဆဲလ္ေတြ ေနရာ မွာ ဆဲလ္အသစ္ေတြ ျဖစ္ေပၚလာၿပီး အစားထိုးၾကလို႔ အသက္ရွင္ေနသမွ် ခႏၶာကိုယ္ႀကီး တည္ၿမဲေနတာ ျဖစ္ပါ တယ္။ ဒါေပမယ့္ အေၾကာင္း ေၾကာင္းေၾကာင့္ တခ်ိဳ႕ဆဲလ္ေတြဟာ ပံုမွန္မဟုတ္ေတာ့လို႔ ပ်က္ခ်ိန္တန္ မပ်က္စီးဘဲ အထိန္း အကြပ္အတား အဆီးမရွိ ပြားမ်ား ႀကီးထြားလာကာ အနီးအနားက ခႏၶာအစိတ္အပိုင္း ေတြထဲထိုးဝင္အျမစ္တြယ္ကာ ထပ္မံ ပြားမ်ားသလို အဆီရည္ျြပန္ Lymphatic ေတြ ေသြးေၾကာ ေတြထဲကိုပါ တိုးဝင္ၿပီး ခႏၶာကိုယ္ တစ္ခုလံုးမွာ ပ်ံ႔ႏွံ႔အျမစ္တြယ္ႀကီးထြားကာ ဒုကၡ ေပးတတ္ၾကပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္လာတဲ့ အေျခအေနကိုေတာ့ ကင္ဆာေရာဂါ လို႔ေခၚပါတယ္။ အဆုတ္မွာ ဒီလို အေျခအေန ေတြ ျဖစ္ေနတာကို အဆုတ္ကင္ဆာ ျဖစ္တယ္လို႔ ဆိုပါ တယ္။ တကယ္ေတာ့ အဆုတ္ရဲ႕ ေလျြပန္ေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတာမို႔ အဆုတ္ကင္ဆာကို Bronchogenic Cancer လို႔လည္း အသိမ်ားၾကပါ တယ္။ အဆုတ္ကို ဖံုးအုပ္ထားတဲ့ အေျမႇးပါးက ျဖစ္လာတဲ့ ကင္ဆာ အမ်ိဳးအစားကိုေတာ့ Mesothelioma Cancer လို႔ ေခၚပါတယ္။ Mesothelioma

အဆုတ္ ကင္ဆာဆိုတာက အဆုတ္က စတင္ျဖစ္ေနတဲ့ ကင္ဆာကုိ အဓိက ဆုိလုိတာ ဆုိေတာ့ အဆုတ္က စတင္မျဖစ္တဲ့ အဆုတ္ကင္ဆာ ဆိုတာ မ်ား ရွိပါေသးသလား

ရွိပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ဒီ အဆုတ္က စတင္တာ မဟုတ္ဘဲ အျခား ခႏၶာကိုယ္ အစိတ္အပိုင္းေတြမွာ ကင္ဆာေရာဂါျဖစ္ၿပီး ေရာဂါရင့္လာ လို႔ ကင္ဆာဆဲလ္ေတြ ေသြးေၾကာ ေတြက တစ္ဆင့္ အဆုတ္မွာ လာေရာက္ အနည္တင္ကာ ပြားမ်ားႀကီး ထြားဒုကၡ ေပးတဲ့ ကင္ဆာေတြက ပိုလို႔ေတာင္ အျဖစ္မ်ားပါေသးတယ္။ ဒီလိုကင္ဆာ မ်ိဳးကိုေတာ့ Secondary သို႔မဟုတ္ Metastatic Lung Cancer လို႔ ေခၚပါတယ္။ ရင္သားကင္ဆာေတြ၊ ဆီးက်ိတ္ကင္ဆာေတြ၊ အ႐ိုးကင္ဆာ ေတြ၊ သိုင္း႐ြိဳက္ကင္ဆာေတြကေန အဆုတ္မွာ ပ်ံ႔ႏွံ႔အျမစ္တြယ္ ပြားမ်ား တာေတြ အျဖစ္မ်ား ၾကပါတယ္။

အဆုတ္ကင္ဆာဟာ အျဖစ္မ်ားတဲ့ ကင္ဆာပါလား

တကယ္ေတာ့ ဒီကင္ဆာဟာ ကမၻာေပၚမွာ အမ်ိဳးသားေကာ အမ်ိဳး သမီးေတြမွာပါ အမ်ားဆံုးႀကံဳေတြ႕ရတဲ့ လူသတ္သမား ကင္ဆာ ေရာဂါျဖစ္ပါ တယ္။ အေမရိကန္ ကင္ဆာေရာဂါ အဖြဲ႕ႀကီးက ခန္႔မွန္းခ်က္အရေတာ့ ၂၀၁၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ အေမရိကန္ လူမ်ိဳး ၂၃၀ဝ၀ဝ ခန္႔ဟာ အဆုတ္ကင္ဆာ ျဖစ္ပြားခံစားေနရၿပီးထိုအထဲမွ၁၆၀ဝ၀ဝ ခန္႔ဟာ ေသဆံုးႏိုင္ပါတယ္တဲ့။ ဘဝ သက္တမ္း တစ္ေလွ်ာက္မွာေတာ့ လူ ၁၄ ေယာက္မွာ တစ္ေယာက္ဟာ အဆုတ္ ကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိတယ္လို႔ ဆိုထားပါတယ္။ အဆုတ္ကင္ဆာဟာ အသက္ ႀကီးသူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားၿပီး ၇၀ရာခိုင္ ႏႈန္းခန္႔ဟာ အသက္ ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္ မွာ ျဖစ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ၁၉၃၀ ျပည့္ႏွစ္ မတိုင္မီက ေဆးလိပ္ေသာက္ဆံုးမႈ ျမင့္မား လာတဲ့ အခါမွာေတာ့ သိသိ သာသာ အျဖစ္ႏႈန္းမ်ားလာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ယခုေတာ့ ေဆးလိပ္ ေသာက္မႈရဲ႕ အႏၱရာယ္ေတြကို ပညာ ေပးတာေၾကာင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံတခ်ိဳ႕မွာ အဆုတ္ကင္ဆာအျဖစ္ ႏႈန္း က်ဆင္းစျပဳေနၿပီ မွန္ေသာ္ လည္း ယခုထက္တိုင္ အဆုတ္ ကင္ဆာကေတာ့ ကမၻာေပၚမွာ နံပါတ္ (၁) လူသတ္သမား ကင္ဆာေရာဂါ ေနရာမွာရွိေနတုန္းပါပဲ။

အဆုတ္ကင္ဆာကုိ ဘာေတြက ျဖစ္ေစပါသလဲ

ေဆးလိပ္ေသာက္မႈကေတာ့ အဆုတ္ကင္ဆာနဲ႔ အထူးပဲ ဆက္ ႏြယ္ေနၿပီး အဆုတ္ကင္ဆာ ၉၀ရာခိုင္ ႏႈန္းခန္႔ဟာ ေဆးလိပ္ေသာက္သံုးျခင္း ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ေဆးလိပ္ ေသာက္သံုးမႈပမာဏနဲ႔ ဘယ္ေလာက္ၾကာၾကာ ေသာက္သံုးခဲ့ တယ္ဆိုတဲ့အေပၚ မူတည္ပါတယ္။ ေဆးတံနဲ႔ ေဆးျပင္းလိပ္ေသာက္တဲ့ သူေတြက ေဆးလိပ္လံုးဝမေသာက္တဲ့ သူေတြထက္ အဆုတ္ကင္ဆာျဖစ္ဖို႔ ၅ဆအႏၱရာယ္ရွိေပမယ့္ တစ္ေန႔ စီးကရက္တစ္ဘူးေသာက္သူကေတာ့ ၂၅ဆ ပိုအႏၱရာယ္ရွိပါတယ္။ ေဆးလိပ္မွာ ဓာတုဓာတ္ေပါင္း ၄၀ဝ၀ ခန္႔ရွိရာမွာ ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့ ဓာတ္ေတြလည္း အေတာ္မ်ားမ်ား ပါဝင္ပါတယ္။

အဓိကကေတာ့ Nitrosamines နဲ႔ Polycyclic Aromatic Hydrocarbons ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ေဆးလိပ္ကို ျဖတ္ လိုက္ရင္ေတာ့ ပံုမွန္ဆဲလ္ေတြက ပံုမမွန္တဲ့ ဆဲလ္ေတြကို ျပန္အစားထိုး ၾကတာမို႔ ၁၅ ႏွစ္ခန္႔ ေဆးလိပ္ျဖတ္ လိုက္ပါက ေဆးလိပ္ မေသာက္သူလို အဆုတ္ကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ အႏၱရာယ္ ေလ်ာ့သြားမွာျဖစ္ပါတယ္။ ကိုယ္တိုင္ေဆးလိပ္မေသာက္ ေပမယ့္ သူမ်ားေသာက္တဲ့ ေဆးလိပ္ ေငြ႕ကို ႐ွဴေနရသူေတြလည္း အႏၱရာယ္ ရွိပါတယ္။ ေဆးလိပ္လံုးဝမ႐ွဴ႐ိႈက္ သူႏွင့္ယွဥ္လွ်င္ သူတို႔လည္း ၂၄ ရာခိုင္ႏႈန္း ပိုၿပီးအႏၱရာယ္ရွိတာကို သုေတသနက ေဖာ္ျပထား ပါတယ္။ အေမရိကန္မွာ ႏွစ္စဥ္ အဆုတ္ ကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးသူ ၃၀ဝ၀ ခန္႔ဟာ Passive Smoking တစ္ဆင့္ ခံ ေဆးလိပ္ေငြ႕႐ွဴ႐ိႈက္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ၾကရပါတယ္။ အဆုတ္ ကင္ဆာ ျဖစ္ေစတဲ့ အျခားအေၾကာင္းကေတာ့ Asbestos Fibresေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီ ဓာတုပစၥည္းေတြကို ႐ွဴမိလိုက္ပါက တစ္သက္လံုးအဆုတ္ထဲမွာ ရွိေန တတ္ၿပီး ကင္ဆာျဖစ္ေစတတ္ပါ တယ္။ အပူနဲ႔ အသံေတြ တားဆီးဖို႔ မ်က္ႏွာက်က္ အကာေတြအျဖစ္ Asbestos ကို အသံုးျပဳတဲ့အခါ လုပ္ သားေတြကို ထိခိုက္အႏၱရာယ္ရွိ ေစတာမို႔ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ တား ျမစ္ထားၾကပါတယ္။ ဒီဓာတ္ပစၥည္း ေတြက အေျမႇးပါးေတြမွာ Mesothelioma ကင္ဆာ အမ်ိဳးအစား ကိုျဖစ္ေစၿပီး ေဆးလိပ္ေသာက္ သံုးပါက အဆုတ္ကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေျခ၅ ဆကေန အဆေပါင္း ၅၀-၉၀ အထိ ပိုမိုအႏၱရာယ္ရွိေစတတ္ပါတယ္။ Uranium ဓာတ္ယိုယြင္း ပ်က္ စီးတဲ့အခါမွာ သဘာဝ အေလ်ာက္ ထြက္တဲ့ Radon gas ဟာလည္း အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာျဖစ္ပြားတဲ့ အဆုတ္ကင္ဆာေၾကာင့္ေသဆံုးမႈ ၁၂ရာခိုင္ႏႈန္း အေရအတြက္အားျဖင့္ ၂၀ဝ၀ဝ ခန္႔ရဲ႕ တရားခံျဖစ္ တယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ဒီဓာတ္ဟာ ေျမႀကီးထဲ က ထြက္လာၿပီး အနံ႔အသက္မရွိဘဲ ဒုကၡေပးပါတယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္ သူေတြကို ပိုအထိနာေစတယ္လို႔ ဆို ပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ မွာေတာ့ ဒီ အႏုျမဴဓာတ္ေတြ မသံုးလို႔ ဒီ Gas ရဲ႕ အႏၱရာယ္ေတာ့ မရွိေလာက္ဘူး လို႔ ယူဆရပါတယ္။ မ်ိဳး႐ိုးဗီဇကလည္း အဆုတ္ ကင္ဆာျဖစ္ေစတတ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ ေဆးလိပ္ လံုးဝမ ေသာက္ေပမယ့္ ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္းေတြမွာ အဆုတ္ ကင္ဆာျဖစ္သူရွိရင္ ျဖစ္ဖို႔အခြင့္ အလမ္းပိုမ်ားတာကို ေတြ႕ၾကရပါ တယ္။

သုေတသနျပဳခ်က္အရ DNA မွာ ဒီကင္ဆာပိုျဖစ္ေစတဲ့ မ်ိဳး႐ိုးဗီဇဟာ ခ႐ိုမိုဆုန္းနံပါတ္ (၁၅)ရဲ႕ q.arm မွာ ရွိေနၿပီး Nicotine စတာနဲ႔ ေပါင္းစပ္ ကာကင္ဆာျဖစ္ေစတယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ နာတာရွည္ အသက္႐ွဴျြပန္ က်ဥ္းေျမာင္းတဲ့ အဆုတ္ေရာဂါ (COPD) ပန္းနာရင္က်ပ္သည္ေတြ ဟာလည္း သာမန္လူေတြထက္ အဆုတ္ကင္ဆာျဖစ္ဖို႔ ၄-၆ ဆ အႏၱရာယ္ပိုမ်ားၾကပါတယ္။ ယခင္က အဆုတ္ကင္ဆာျဖစ္ ဖူးသူေတြလည္း သာမန္ထက္ အႏၱရာယ္ပိုမ်ားတတ္သလို ေမာ္ေတာ္ ကားေတြ၊ စက္႐ံုေတြကထြက္တဲ့ ဓာတ္ပစၥည္းေတြကလည္း အဆုတ္ ကင္ဆာျဖစ္ပြားမႈကို Passive Smoker ေတြမွာလို အႏၱရာယ္ရွိေစ ႏိုင္ပါတယ္